Wunpawngsha ni madu uphkang mungdaw lu na matu laknak lang rawt malan nga ga ai. Raitim, anhte a mungdan lamu ga shangwang hte bung pre ai masha jahpan n nga ai hpe dum ra ga ai.

Myen mung Hp.S.P.L. asuya masat ya ai ga jarit hte maren nga yang, Jinghpaw Mungdaw ngu ai gaiwang gaw ruyin Deng 33,900 re. Shanhte Myen mung madu nghu na ni la kau ya ai Katha Ginwang hte Ugdi Uga Laisa ga, Hkamti Gaiwang ni hpe sawn shalawm yang, ruyin Deng 40,000 daram rai na re. Ndai Lamuga gaw Israel mungdan a htam lahkawng darram grau kaba na re. Dai sha n-ga, lahta Sam Mung Kuthkai gaiwang rai nga ai Kachin Sub-state hgpe sawn shalawm yang, dai hta grau pi dam lada ai.

Raitim, Wunpawngsha ni a masha jahpan mahtang, Myen mung ting yang pi Sen Kru (600,000) jan daram sha re ai hpe mu lu nga ai. Daigaw, anhte a matu hkrit hpa shara kaba nan rai nga ai. Wunpawngsha ni law malawng maga Hkristan hpung masha ni rai saga ai. Raiyang, 1989 ning Nawngnang Chyum Dakkasu kaw nna ka shapraw ai Lakchyoi Laika buk kasha hta Hkalup Hpung Nawku masha (Hkalup hkam ai hte n hkam ai) yawng 251,040 ngu ka da nga ai. Wunpawngsha ni hta lawdik ai gaw Hkalup hpung sha re. Lahkawng hta Hkatawlik hpung re. Dai majaw ndai hpung lahkawn a japan gahkyin dat yang, kaga ngam ai masha jahpan hpe mung lu sawn maram la lu sai.

Daini na aten hta, mungdan shagu mungshawa ra sharawng ai Demukresi uphkang masa hpe lang na jahtau nga ma ai: anhte mung hkan jahtau marawn lawm ga ai. Raitim, dai Demokresi a lam hpe anhte sung sung myit yu saga ai kun? Ga Shadawn hte tsun dan mayu nngai:-

1. Laiwa sai 1973 ning hta Myen mung Gumlang Kongsi Asuya shawa ra lata hkam la poi galaw ma ai. Dai hpe Wunapwngsha ni 25% daram sha madi shadaw ya ai. Raitim, shanhte asuya ni ndau shabra ai shaloi Jinghpaw mung daw kaw 68% madi shadaw ai nga ma ai. Lachyum gaw, Jinghpaw Mungdaw she ngu da tim Wunpawngsha ni mahtang n law nna kaga Myen, Sam, Miwa, Kala ni she law ai re majaw shanhte a ra lata Me (Vote) hpe anhte n ninghkap lu ga ai. Demukresi ga hku tsun ga nga yang grau law ai ni myit hkrum dawsan ai hpe n law ai ni gaw ra tim, n ra tim hkansa ra mat saga ai.

2. Ya ten Mungkan hta Mung dinghku majan shul dik ai gaw Lebanon mungdan re. Lebanon ngu ai gaw, masha moi Yesu sa sana galaw hkawm ai Galile mung hte de a dingdung maga na lamuga rai nga ai. Ndai Lebanon mungdan shanglawt nna lu ai ten Hkristan ni gaw masga grau law ai uhpung rai nna, Muslim ni gaw n law ai uhpung ni rai ga ai. Dai majaw, daru magam ahakng aya grau kaba ai Gumsan Magam aya hpe Hkristan ni kawna tang sharawt n htawm de a npu hprut re ai Hkringmang Daju hpe Muslim ni kaw na tang san na hku npawt nhpang gawgap tara kaw nan adan aleng ka nag da ma ai.

Raitim, shaning hkun ning jan wa ai shaloi, Muslim ni mahtang Hkristan ni hta nna masha jahpan grau law wa ma ai. Dai majaw, Gumsan Magam aya hpe Muslim ni kaw na tang san na hku shanhte tsun garu wa ma ai. Dai hpe Hkristan ni ja ja nionghkap ma ai majaw Muslim hte Hkristan nga nna mung masa hte makam masham masa gayau ai dinghku majan byin wa masai. Dai majan aten nau na galu wa ai majaw, mung masha yawng mastan chyaren re wa ai hte Hkristan shada da, Muslim shada da pi naw bai gasata hkat ai madang de du wa masai. Muslim hte Hkristan gasat hkat ai mung, mungkan hku nna grai jawm shazim yu tim n lu shazim ai Ngarai mung byin taw nga sai.

Tsun mayu ai gaw, Demukresi ngu ai hta masha jahpan n law ai ni gaw galoi mung ahakw ahkang tat sum chye nga ai.

Lahta e tsun lai wa sai, Wunpawngsha ni jahpan 600,000 (Sen Hkru) jan gaw Mandalay mare na masha jahpan hta pi naw yawm nga ai. Yangon mare kaw Wan Lahkawng (2,000,000) jan nga ai. Yangon Ginwang ting raiyang Wan Mali (4,000,000) jan nga ai. Miwa mung Shanghai mare kaw sha Wan Shimanga (15,000,000) jan nga ai. Anhte Wunpawngsha ni gaw Mungkan ting na gahkyin tim pi Wan mi e Sen Manga (1,500,00) du na masa n nga shi ai.

Dai majaw Miwa Mungdan e mung, shawngde Wunapwngsha ni nga ai buga ginra ni hta Miwa ni yawng ga-up kau sai. Hpuntai Yang, Sima, Jahkawng ni hpe yu maram nna chye lu nga ai. India mung Assam mungdaw e mung Wunapwngsha ni madu da ai Lamuga lawlaw nga ai hta, daini kaga amyu ni hpe law malawng yen ya kau ra sai. Masha n law ai ni lamuga law law madu da na ahkang garakaw mung n nga sai.

Ya mung, anhte Wunapwngsha ni dum chye ra ai ahkyak lanmgai mi gaw, MSL wa aten galu sharen nna, gasat masu taw nga ai. Anhte Wunpawngsha di gaw dai zawn gasat nna htum na n re ngu ai hpe MSL shi chye chyalu re. Ritim, shingdu de maw lahkyet shachyai taw nga ai. Anhte a buga de shaning shagu lawu Myen mung na masha masha lawu Myen mung Mun lam hku htawt shang wa shangun nga ai. Daini anhte yawng mu chye lu sai hte maren re.

Aten ladaw langi mi hta buga ginwang shagu Myen amyu ni gaw masha jahpan grau l;aw ai hkrairai rai mat sana re. Ya Myen nau n nga ai shara Sumpra Bum, Chayhpwi, Law Hkawng du hkra Myen hpring ai shani gaw anhte gasat tim, n gasat tim "Wunpawngsha ni hpe Madu Uphkang Mungdan Masat dat ya sai raitim, daikaw nga sai amyu sha yawng hpe mungdan rudi masha hku masat la ra ai" ngu manai dat na hpe dum ga law.

Lahta na lam ni gaw, hpa majaw masha jahpan law ra ai ngu ai hpe shaleng ai lam re. Raiyang, hpa majaw Wunapwngsha ni n law hkraw a ta ngu bai dinglik yu ga:-

1. Num wawn Num la, htunghking hte shagyip shagyeng da ai.

2. Machyi makaw ana ankya a majaw ma kaji ni grau si ai.

3. Matsan ai majaw ma kasha ni hpe n bau maka la lu ai.

Ndai lahtana ahkyak 3 hpe madung mu lu ai. Dai ni hte na nambat 1 hpe masha law law tsun htau lai nga sai re majaw, jat nna n tsun sana. Mara lu ai wa dum na re. Ndai htunghking hte shayak sha nna Wunapwngsha ni hpe ningsin hta dip da nga ai jebat hpeyn nang hpe gade n na yang anhte ramma ni shakrip jaw na re. Du kashin kau nna la nga u.

2. MA KAJI NI N SI HKRA MAKAWP MAGA NA LAM

Shinggyim masha asak kaba sai ni gaw si ra ai. Hpunlap mung laga ai ni run mat nna, lali bai rawt ai re. Asak 70 han sai ningla wa si mat ai hpe yawn mung n ra ai. Taitim, Wunpawng sha ni ma changai hte asan 12 ning la[ran na ni law si ai gaw yawn hpa hte hkrit hpa kaba re.

Shangai ai gaw, Ma Tang, Ma Yaw, Ma Pri, Ma Yun du hkra rai nna, hkrung ai gaw 1-2 sha re ai nta law law rai nga ai. Niwa mung e dinghku langai kasha 2 hta jang nna n mai la ai. Asuya magam gun ni raiyang, kasha langai sha la na ahkawng jaw ai. Raitim, lu ai kasha ni n si ai re majaw, law she law wa nga ai. Anhte Wunpawngsha ni gaw kade na tim jat ngu n nga nan nan.

Dai majaw, ma chyangai chyinghkai lam hte ma kaji hkamja lam hpe asuya kaw nna ja ja lit la ra na re. Mungkan hkamja Dap (WHO) mungdan ma kaji madi shadaw hpung (UNICEF) ni hte matut mahkai nna hparan lajang sa wa na grai ahkyan ai.

3. KASHI KASHA BAU MAKA LAM:-

Ndai manghkang hpe amyusha yawng a bungli kaba hku lit la hparan ra na ga ai.

i). Dinghku nkau mi kasha 7,8 lu da tim lusga, bu hpung n lu jaw, hpaji n lu sharin ya ai majaw, masha sawn n mai ai madang rai mat ai. Dai masha ni hpe lama nang, angawk ai ngu tsun kau yang ngai mung nang hpe angawk ngu tsun kau na re. Hpa majaw nga yang, ndai lam hparan na nang hta mung lit nga ai hpe pi n chye nga ndai.

ii). Nkaumi lu su nga mai nga ninglen, kashu kasha bau n kam nna 3-4 sha raijang dawn kau ai.

iii). Nkaumi kasha n lu tim, makam masham tara, wawra, lera tara ni hpe hkrit nna num n la jat ai.

Ndai lam ni hpe hparan na matu laika ka ai wa myit lu ai ladat hpe Wunapwng Mungshawa hpang de tang madun dat nngai. Nkau mi hpe yajang mai lang ai. Raitim, nkaumi hpe majan ngut ai hpang she lu galaw na re.

Dai ni gaw:-

1. Kasha masum (3) hta jan na lu ai ni hpe shang gumhpraw madang hta hkan nna, jan ai kasha ni a matu asuya kaw nna bau garum na. Hpaji sharin lam tsepkawp lit la ya na.

2. Asak 12 ning a npu na ma ni a hkamja lam hpe asuya kaw nna tsepkawp lit la na.

3. Kasha n lu ai dinghku ni gaw kasha law ai dinghku ni kaw na grit htum marai lahakwng hpe kasha hku bau maka la na. Kadai hpe bau la na gaw tinang ra ai hpe lata la na.

4. Asak 18 ning n hpring ai num, 20 ning n hpring ai nim ni la ni dinghku bungli hpe hpa n chye ai. Dai majaw, hkungran ahkan tsepkawn n jaw na. Di zawn jep nga ninglen, Ngyi ba ai n hpe, asak hpring ai ten du hkra, bungli ja Htawng bang na.

5. Asak 30 ning jan du hkra dinghku n shang ai ni mayat maya lam hta yakhkak ai lam nga ai. Dai majaw, asak 30 ning grai n hpring yang dinghku shangra sai. Asak 30 ning hpring tim num n wa hkraw ai ni hpe, ahkyak la jeyang na (Social Association).

6. Kasha 2 hta n jan nna asak naw ram ai gaida ni hpe dinghku nnan bai de lu hkra jinghku masa hku ladat shaw ya na.

Ndai lahta na lam ni hpe Wunpawng amyu hte Wunpawng Mungdan ngang grin na ra sharawng ai Chyurum sha ni yawng jawm sumru nna kaja ai ladat hku hparan sa wa ga ngu Ga saw dat nngai law.